Ô Quan Chưởng là một cửa ô của Hà Nội xưa, nằm ở phía Đông của toà thành đất bao quanh Kinh thành Thăng Long, được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749), đến năm Gia Long thứ ba (1817) được xây dựng lại và giữ nguyên kiểu cách đến ngày nay. Đây là một trong 21 cửa ô còn sót lại của thành Thăng Long cũ, là di tích đã được xếp hạng năm 1995.

Qua bao biến động của lịch sử, các cuộc chiến tranh liên miên đã xoá đi nhiều cửa ô của kinh thành Thăng Long xưa. Lần giở lịch sử có thể thấy tên các cửa ô cho đến nay vẫn hiện hữu, trở thành tên địa danh, phố phường như: Quận Cầu Giấy, phường Ô Đống Mác, phường Ô Cầu Dền, phường Ô Chợ Dừa…

Nhắc đến Ô Quan Chưởng, hẳn không ít người biết cửa ô này còn có tên khác là Ô Đông Hà, được xây dựng vào thời vua Lê Hiển Tông (1749). Cửa ô này nằm ở phía Đông của kinh thành Thăng Long, cách bến sông Hồng xưa chỉ khoảng 80 mét nên thuận lợi cho việc đi lại, buôn bán từ các vùng khác với kinh thành.

Đến ngày nay, Ô Quan Chưởng vẫn còn giữ nguyên được kiến trúc ban đầu là vọng lâu với cửa chính ở giữa và 2 cửa phụ 2 bên. Cổng cao 3m, vọng lâu với kiểu mái uốn cong được đặt trên tầng 2, có lan can bao quanh.

Ô Quan Chưởng mang trong mình nhiều huyền thoại. Điều này hẳn nhiên đúng. Những tích xưa, chuyện cũ của Ô Quan Chưởng cũng muôn hình vạn trạng. Giở lại lịch sử thì có vài giả thuyết về cái tên Ô Quan Chưởng này nhưng có lẽ giả thuyết về một viên Chưởng cơ cùng với những nghĩa sĩ của mình đã chiến đấu anh dũng chống lại quân Pháp trong đợt đánh vào thành Hà Nội năm 1873 được nhiều người đồng tình nhất.

Ô Quan Chưởng cửa ô duy nhất còn lại của Kinh Thành Thăng Long xưa đến nay đã hơn 200 tuổi.

Vị Chưởng cơ này cùng với khoảng một trăm đồng đội đã quyết chiến đấu đến cùng. Sau vì đuối thế, vị Chưởng cơ bị bắt, bị chém ngay trước cửa ô. Nhân dân tiếc thương, từ đó gọi tên cửa ô này bằng cái tên mới Ô Quan Chưởng để ghi nhớ sự hy sinh lẫm liệt của người con trung dũng.

Xưa là vậy, giờ Ô Quan Chưởng đã bạc màu thời gian. Ô Quan Chưởng làm nơi ngắm nhìn Hà Nội trọn một ngày. Dưới mái vòm Ô Quan Chưởng, 24 giờ nơi cửa ô tựa như một lát cắt nhỏ trong nhịp sống hối hả của người Hà Nội và những người dân tứ xứ đang tất tả mưu sinh ở đất Hà thành. Giữa nhịp sống đô thị hối hả, ở Ô Quan Chưởng nét phôi pha của thời gian vẫn còn được giữ lại.

Dễ thấy, những buổi chiều muộn đi qua cửa ô như thấy một lớp bụi thời gian đã phủ lấp ở nơi này. Những viên gạch xây tường có chỗ đã đỏ lậm vì sương gió. Không ít kẽ gạch thỉnh thoảng lấm chấm màu xanh của những cây dương xỉ bám vào. Phố Ô Quan Chưởng giờ vẫn là một trong những lối đi từ phía tả ngạn sông Hồng vào trong nội thành. Con phố giản dị, có phần yên bình vì có nhiều bóng cây và ở cuối phố vẫn là cửa ô xưa cũ của kinh thành.

M.Anh